Ngaahi fetuʻutaki mo e fakangofua
Ko e ha 'a e Feohi Fakamali Loto-ki-ai?
‘I he taimi ‘oku tau talanoa ai ki he Fakangofua Loto-ki -ai, ‘oku ‘uhinga ki he faingamalie ke ke lea ‘io pe ‘ikai ki ha fa’ahinga me’a ‘oku hoko kiate koe. Ko e Ngofua Loto-ki-ai leva ki ha to’onga fakamali koe taimi ia ‘oku ke loto lelei tau’ataina ai ke ke kau ki ha to’onga fakamali pe ha fa’ahinga feohi fakamali mo ha taha kehe. Ko e Ngofua Loto-ki-ai ki ha to’onga fakamali kuo pau ke ‘atu ia ki he to’onga kotoa, pe ‘i he taimi kotoa pe ‘oku hoko ai.
Ko e fai ‘o ha talanoa ki he Ngofua Loto-lelei-ki ai mahalo pe ko he me’a fo’ou ia kiate koe, tautautefito kapau ko ha toki kamata ‘eni ha’a moo feohi pe ‘uluaki taimi ke fai ai ‘a e mohe fakamali. ‘Oku mahu’inga foki ke mo fetau’ataina ‘aki mo kinautolu ‘oku ‘amanaki fai ‘a e mohe/feohi fakamali pea mo ongo’i malu mo fiefia lolotonga ‘a e me’a kotoa pe ‘oku fai.
‘Ilo ha toe ngaahi fakamatala ki he ngaahi va fetauhi’aki ‘i he Tohi Vafetauhi’aki 101, ‘a ia ‘oku ala ma’u ‘i he ngaahi lea tu’ufonua ‘e 20.
Kole ke, mo e foaki pea ma'u 'a e ngofua
Kole ke, ‘oatu mo e ma’u ‘o e fakangofua loto-ki-ai ko ha me’a ‘oku tau fai mo hotau famili pea mo hotau ngaahi kaume’a ‘i he ‘aho kotoa pe. Fakatataa, kapau te ke fiema’u ke ke ki’i faka’aonga’i ‘a e ka ‘a ho kaume’a, te ke ‘uluaki kole ki ho kaume’a kimu’a. Kuo pau ke lotolelei ‘a ho kaume’a pe ‘atu ha ngofua kimu’a pea ke toki ngaue’aki ‘a ‘ene ka.
‘Oku natula tatau pe mo e Ngofua loto-lelei-ki-ai ‘i ha fa’ahinga feohi fakamali. ‘Oku fekau’aki ia mo e ‘atu ha ngofua ‘a ha taha ke mo mohe fakamali ‘o loto ki ha’amo fai ‘o ha fa’ahinga to’onga feohi fakamali ‘o hange ko ha fa’ofua, ha ‘uma, ala ki hono konga tapu ‘o e hoa pe ko ha mono ‘o ha fa’ahinga me’a ki he sino
Ko e Fakangofua loto-ki-ai ‘oku fekau’aki ia mo ho’o ongo’i malu mo fiemalie.
Ko e talanoa mo fehu’i ko e taha ia ‘o ha founga lelei taha ke ke mahino’i ai pe ‘oku ongo’i nonga/fiemalie ai ha taha ‘i he taimi kotoa pe. Te ke lava pe ‘o ‘eke e ngaahi fehu’i ‘o hange ko e:
- Ko e ha e me’a te ke loto ke fai?
- ‘Oku ‘i ai ha me’a ‘oku ‘ikai te ke loto ke fai?
- Teu lava ‘o ala kiate koe ‘i heni?
- ‘Oku ke fiefia pe ke ta hoko atu?
- ‘Oku ke ongo’i fiemalie pe ki heni?
- ‘Oku ke loto ke tuku?
Manatu’i pe ko ‘ene loto fiemalie ko ia ha taha ki ha to’onga fakamali ‘e taha, ‘oku ‘ikai ‘uhinga ia ‘oku ne ‘atu ‘a e ngofua ki ha toe to’onga ‘e taha. Ko e loto-lelei ki ha to’onga fakamali kuo pau ke ke ‘eke ma’u pe ‘i he to’onga kotoa pe, tatau ai pe ia kapau ne ‘osi fakangofua atu ‘ane nai ange.
‘I he taimi ‘e ni’ihi ‘oku ki’i faingata’a ki ha taha ke ne tala atu ‘ikai, neongo pe ‘oku nau fu’u fiema’u ke tala atu. Ko e tokotaha ‘oku mo feohi mahalo pe te ne ngali fiefia mo fiemalie pe, ka ‘i hono loto ‘oku ‘ikai. Fakapapau’i ‘oku ke fakatokanga lelei ki he’enau ngaahi fakafotunga he ‘e tokoni ia kiate koe ke ke ‘ilo’i ai pe ‘oku nau loto ki ai. Kapau leva ‘oku ongo’i ta’efiemalie ‘a e tokotaha, mahalo pe te ne:
- Fakafefeka ‘a hono ngaahi uoua
- Teke’i koe ki mama’o
- Faafaa’u pe hono nima ki hono fatafata
- Fufuu’i hono mata pe ‘ikai ‘asi mai ha’ane to’onga ‘oku ne ongo’i ‘a ho’o ala ange ki ai.
‘Oku lelei ke ke fakafehu’i pe tokanga’i ‘a ‘ene fakafotunga ke tokoni kiate koe ke ke ‘ilo pe ‘oku loto lelei koa ho hoa ki ai. ‘Oku lava pe ke liliu e fakakaukau ‘a e taha ko ia ‘i ha fa’ahinga taimi pe ‘o ‘ikai toe loto ke hoko atu, ‘i ha fa’ahinga ‘uhinga pe.
Kapau leva ‘e pehe atu ‘e ha taha ”ikai’ pe ngalingali ‘oku ne ta’efiemalie, kuo pau ke ke ta’ofi.
Ko e ha 'a e lao ki he fakangofua 'o ha feohi fakamali?
Mohe fakamali pe to’onga fakamali (kau ki ai ‘a e ala/amohi pe ‘uma)i ‘ikai felotoi ‘oku ‘ikai ke ngofua ia ‘i he lao pea ko e maumau lao ia. Ko e ta’u fakalao ki ha taha ke ne fai ha fakangofua ‘o ha to’onga fakamali ko e ‘osi hoko hono ta’u 16 ‘i Niusauele. ‘Oku kehekehe ‘a e ngaahi ta’u ki he fakangofua ‘i he ngaahi vahefonua, vakai’i ‘a e lao loukolo ki he feohi fakamali ‘i he ngaahi vahefonua kehe mei NSW.
Kapau leva ‘oku mohe ‘a e tokotaha ia pea ‘oku ‘ikai lau ia ‘oku ne ‘atu ha ngofua fakalao, pe fu’u uesia ‘e he ‘olokaholo pe faito’o konatapu, ne kakaa’i, pe fakamanamana’i ke fai ‘a e to’onga fakamali.
Ki he fale’i mo ha tokoni ki ha pa’usi’i fakamamahi pe koe ke mo e fakamamahi ‘o e famili, kataki ‘o ta ki he 1800RESPECT (1800 737 732). Kapau ko ha me’a fakavavevave, ta ki he 000.
Toe fakamatala lahi ange ki he loto ki ai ‘i heni: https://www.nsw.gov.au/family-and-relationships/make-no-doubt.
Tufaki 'o e ngaahi 'ata fakalielia(Sexting) mo hono fakangofua
Ko e tufaki atu ‘o ha ngaahi fekau fakalielia, ngaahi ‘imisi pe vitio ‘oku malava pe ia ke fakafiefia mo ha founga fakalata ki ha fetu’utaki, ‘o kapau ‘oku fai loto ki ai mo faka’apa’apa. Kaikehe, ‘oku ‘i ai ha ngaahi tu’unga pelepelengesi mo ha ngaahi me’a fakalao ‘oku mahu’inga ke tokangaekina.
‘I ‘Aositelelia ni, ‘oku ‘ikai ngofua ke ke tukuatu, tali pe sio ‘i ha fa’ahinga to’onga fakamali ‘o ha taha ‘oku si’i hifo ‘i he ta’u 18 hono ta’u motu’a. Ko e tufaki ko ia ‘o ha ngaahi ‘imisi fakalielia kae ‘ikai fakangofua ‘oku tapu ia ‘i he lao. Ko e taimi pe kuo ‘o hake ai ha ‘imisi, ‘e faingata’a ‘aupito ke toe mapule’i ‘a e feitu’u ‘e ‘alu ki ai ‘a e ngaahi ‘imisi. ‘Oku lava pe ia ‘o tufaki atu pe paaki ‘onilaine ‘ikai fiema’u ha’o fakangofua
Te ke lava ʻo maʻu ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e malu ʻi he ʻinitanetí pe lipooti ʻa e ngaohikovia ʻi he ʻinitanetí ʻi he Uepisaiti Komisiona ‘Onilaine Malu.
KI MUI
